محمد بن احمد ناصری حنفی«ابن ایاس، ابوالبرکات محمد بن احمد بن ایاس ناصری حنفی»، مورخ مصری در ششم ربیع الاخر ۸۵۲ متولد شد. ۱ - معرفی اجمالینیای پدری او، فخری ایاس (د ۸۵۳ ق) که از ممالیک سلطان ظاهر برقوق بود و به نام یا لقب نخستین صاحب خود، «من جنید» خوانده می‌شد، در دولت الملک الناصر فرج به منصب دواداری (دواتداری یا دبیری) گماشته شد. پدرش شهابی (شهاب الدین احمد بن ایاس، د ۹۰۸ ق). نیز در دولت الناصر فرج بن برقوق دوادار ثانی (دبیر دوم) شد. او ۸۴ سال زیست و صاحب ۲۵ فرزند شد که از آنان دو پسر و یک دختر زنده ماندند. احمد با امرا و ارباب دولت معاشرت داشت و از مشاهیر بود. ابن ایاس از جلال الدین سیوطی، عبدالباسط بن خلیل حنفی و شمس الدین قادری به عنوان استاد خود (شیخنا) سخن گفته است. ۲ - مداحی در دربارابن ایاس در ۸۸۲ ق به حج رفت و از سختی‌های آن سفر یاد کرده است [۱]
نزهة الامم فی العجائب و الحکم، ابن ایاس، ج۳، ص۱۴۴- ۱۴۵.
همچنین با رجال دربار و امیران مصری رابطه نزدیک داشت و بسیاری از آنان را مدح کرد یا در مرگشان مرثیه سرود. قطعاتی از این مدایح که شمار آن اندک نیست، در کتاب او آمده است؛ از آن جمله ابیاتی است در مدح امیر خایربک نائب السلطنه، ابن اجا، کاتب السر، احمد بن جیعان نائب کاتب السر، قاضی القضاة کمال الدین. ابن ایاس، سلطان اشرف غوری را نیز به مناسبت‌های مختلف مدح گفته و در موردی اشاره به تحسین سلطان از نظم خویش دارد، اما گویا به سلطان نزدیک نبوده چون گاهی اخبار سلطان را از زبان خاصان و از زبان اشخاص موثق نقل کرده است.۳ - وفاتتاریخ ابن ایاس، یعنی بدایع الزهور فی وقایع الدهور تا رخدادهای ذیحجه ۹۲۸ را دربردارد و بی گمان تا این تاریخ زنده بوده است. تاریخ دقیق وفات او معلوم نیست، هر چند برخی از منابع، سال ۹۳۰ ق را ذکر کرده‌اند. بروکلمان، ابن ایاس را حنبلی مذهب شمرده است، اما دلیل چنین استنباطی روشن نیست. به هر حال اندیشه و شخصیت ابن ایاس را کم و بیش می‌توان از مطالعه دقیق آثار او دریافت. ۴ - آثار۱. بدایع الزهور فی وقایع الدهور؛ ۲. نشق الازهار فی عجائب الاقطار؛ ۳. جواهر السلوک فی الخلفاء و الملوک؛ ۴. المنتظم فی بدء الدنیا و تاریخ الامم؛ ۵. نزهة الامم فی العجائب و الحکم. ۵ - عناوین مرتبطنزهة الامم فی العجائب و الحکم ۶ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |